Eén op de dertig kinderen komt uit een niet veilige thuissituatie. Op elke school een paar leerlingen dus. En toch, hoe verdrietig ook, glippen er nog steeds kinderen door de mazen van het net. Je hart volgen als je een niet-pluis-gevoel hebt, kunnen we niet genoeg benadrukken. Je kunt beter íets doen dan niets.
*De persoon op de foto heeft geen enkele relatie met de inhoud van het artikel
Sara Frens, onderwijsadviseur, en Janna van Eldik, orthopedagoog
Er zijn veel momenten die je kunt gebruiken om te observeren. Neem de lessen Wonderlijk gemaakt. Daarbij kun je heel goed zien hoe kinderen reageren op het thema. Praten ze raar over het onderwerp? Of zie je een heel gesloten houding? Allemaal signalen die je op kunt pikken.
Dat kan ook tijdens je andere lessen. Laat de leerlingen bijvoorbeeld een keer een gezinstekening maken in de vorm van dieren. Zo kom je erachter hoe het kind de andere gezinsleden ziet en merk je het als er iets opvalt.
Of lees bijvoorbeeld eens een boek voor waarin verteld wordt dat papa scheldt of mama huilt. Zo’n moment kun je gebruiken om te vragen of iemand dat herkent. Dat kan preventief werken.
Als er thuis vaak gescholden wordt, is een kind daar soms aan gewend geraakt. Maar wordt er op school een gesprek over gevoerd, dan merkt zo’n leerling dat het helemaal niet normaal is. Daardoor durft hij of zij er misschien wel iets over te vertellen.
Mishandeling en verwaarlozing kunnen op veel manieren plaatsvinden. Het kan bijvoorbeeld zo zijn dat een leerling zegt: ‘Ik hoef mijn tekening niet mee naar huis, mijn moeder gooit hem toch weg.’ Ook dat is een signaal.
Bespreken
Signaleren is de eerste stap van de Meldcode Huiselijk geweld en Kindermishandeling. Dat is vaak een moeilijk punt. Iedereen probeert liever te verklaren waarom kind X echt géén slachtoffer is van kindermishandeling, dan met de signalen aan de slag te gaan. Maar als je eenmaal een niet-pluis-gevoel hebt, moet je daar echt wat mee doen.
Het raakt leerkrachten als ze later beseffen: er was iets met dat kind, maar wat heb ik er nu aan gedaan? Daarom is het zo belangrijk om de stappen van de meldcode te volgen zodra je iets merkt.
Hoe eerder je het signaal bespreekt, hoe minder groot het wordt in je eigen hoofd. Anders blijf je met gedachten rondlopen: wat als het echt zo is? Zou het écht zo zijn? In dít gezin?
Neem na het signaleren daarom meteen de volgende stap. Dat betekent dat je er met iemand over in gesprek gaat. In elke school is daar een aanspreekpunt voor. Belangrijk is dat je het écht feitelijk houdt, zonder je eigen interpretaties. Ook in het gesprek met ouders, wat daarna volgt in de derde stap van de meldcode. Je mag eerlijk zeggen wat je is opgevallen en dan de reactie van de ouders afwachten.
Erkenning
Neem bijvoorbeeld de pedagogische tik. Die mag in Nederland niet meer gegeven worden. Daar kunnen mensen anders over denken. Maar als een leerling jou vertelt dat zijn vader hem weleens slaat, is het toch belangrijk om daarover in gesprek te gaan met de ouders, om hen te vragen welke verklaring ze ervoor hebben. Misschien hebben ze een druk gezin en lukt het moeilijk om de orde te bewaren. Geef hun dan erkenning: ‘Ik hoor dat het pittig voor je is. Maar we hebben in Nederland afgesproken dat we die tik niet meer gebruiken. Kunnen we met jullie meedenken of er een andere manier is om ermee om te gaan?’
Het volgen van de stappen en aankaarten van wat je hoort en ziet, kan helpend zijn voor ouders. Sommige ouders waarderen het als je iets op een integere manier voor ze neerlegt.
Relatie
Tegelijk wil je ook de leerling begeleiden. Openheid is dan heel belangrijk. Het is nodig om contact te leggen met een leerling waar je je zorgen over maakt. Loop even een stukje mee naar het plein of de gymzaal, en gebruik dan al je zintuigen. Voel, observeer. Hoe reageert het kind als je een arm op de schouder legt? Pakt het je hand vast of niet?
Je hoeft niet meteen in gesprek te gaan over het onderwerp. De verbinding leggen is al genoeg. Vertel wat over jezelf, dan voelt het kind de veiligheid om dat ook te doen. Leerkrachten zijn geen therapeut, maar kunnen wel een relatie leggen met het kind.
Neem de leerling ook mee in het proces. Als een leerling er iets over heeft verteld en je gaat stappen zetten om het te melden, moet je dat wel vertellen. Anders overvalt het een kind.
Veiligheid
We hopen dat docenten steeds minder handelingsverlegen worden; dat de stap om iets te doen met een niet-pluis-gevoel minder groot wordt. Er is zoveel pijn en verdriet rond dit thema. De kinderen die geen veilige thuissituatie hebben, verdienen veiligheid op school; de plek waar ze een groot deel van hun dag doorbrengen. Daarom helpen we leerkrachten om niet op hun handen te zitten, maar ze uit te steken naar deze leerlingen.
KADER
Elke school heeft de Meldcode Huiselijk Geweld en Kindermishandeling. Maar deze mag niet verstoffen op de plank. Er komen steeds weer nieuwe leerkrachten en onderwijsassistenten bij die zich ook bewust moeten zijn van het onderwerp. Daarom is het goed om de kennis te blijven opfrissen. Dat kan bij de cursus Meldcode Huiselijk Geweld en Kindermishandeling van Driestar onderwijsadvies.
Ben je geïnteresseerd in het thema Huiselijk geweld? In november 2025 organiseren we een symposium rond dit thema. Op de hoogte blijven over dit symposium kan via deze pagina.