Verbindend schoolleiderschap: 5 belangrijke lessen

Een missie en visie vertalen binnen een school. Ruimte geven aan schoolplanontwikkeling, omgaan met organisatorische uitdagingen, dagelijkse aansturing en werken aan onderwijskwaliteit. 

In een tijd van uitdagingen en tekorten schoolleider zijn, is een hele uitdaging. Hoe geef jij leiding als schoolleider? Welke factoren dragen bij aan goed leiderschap? En welke factoren juist niet? 

Die laatste vraag stond 9 oktober jl. centraal tijdens een masterclass van Jacob van Wielink, expert in leiderschap en transitie en partner bij De School voor Transitie. Van Wielink gaf vijf lessen mee; faalfactoren om alert op te zijn als (school)leider.

Les 1: Onvoldoende verbonden 

Leiders verbinden vaak onvoldoende goed of verbinden helemaal niet. Verbinding maken, betekent ruimte hebben voor echt contact, elkaar zien in een veilige setting waarin oprechte dialoog mogelijk is. 

Veel leiders vertellen wat hun medewerkers moeten voelen en denken. Verbinding vraagt een keuze om te investeren in je teamleden; van leerkracht tot onderwijsassistent, van conciërge tot IB’er. 

Verbinding maken verdiept de bestaande hechtingsband door de kracht van kwetsbaarheid. Daar moet je voortdurend bewust tijd vrij voor maken als schoolleider. Ken je team… èn ken jezelf. Hoe zet jij in op verbinding?

Het Amerikaanse onderzoeks- en adviesbureau Gallup doet jaarlijks onderzoek naar employee engagement. Het onderzoeksrapport State of the Global Workplace 2023 meldt dat 72% van de ondervraagden in Europa aangeeft onvoldoende verbonden te zijn met hun werk. 

Dan is des te urgenter om met het feit aan de slag te gaan dat je als leider grote invloed hebt op dat percentage. Hoe werk je aan verbinding met je team? 

Hoe laat je jezelf zien als leider, welk voorbeeldgedrag toon je? Voer er de dialoog over en leer ervan. De grootste valkuil is je verdedigen of je intenties uitleggen. Wat is je person effect? Blijf je effectiviteit toetsen. Dragen je vragen en manier van leiderschap bij aan de verbinding met je medewerkers?

• Wie is in jouw leven een voorbeeld als het gaat om verbondenheid?
• Hoe stel jij de vraag aan je teamlid hoe hij/ zij jouw verbondenheid ervaart?

Les 2: Onvoldoende risico nemen 

Leiders nemen onvoldoende risico in emotionele zin. Leiderschap is leren zeggen: ‘ik zie dat je boos bent, wat gebeurt er?’ Geef aandacht en ruimte aan emotie. 

Doe je dat niet, dan komt het op een ander moment tot uiting. Risico nemen gaat over het vermogen om je uit te drukken en een secure base te zijn, een leider die emoties leert reguleren door te ondertitelen wat er in het team gebeurt. 

Neem waar en benoem. Hierbij geldt dat emoties extern leren reguleren, start met je eigen emoties onder ogen zien. Hoe ben jij geworden wie je bent? Wat maakt dat je gaat sussen of juist hard(er) gaat werken? 

Ons brein is gericht op het vermijden van angst en gevaar. Negatieve emotie geeft een gevoel van ongemak. Neem het risico door te benoemen, te ondertitelen wat je waarneemt in je team. 

Leven is soms pijn leiden, leven is risico nemen. Alleen door de (kwetsbare) dialoog krijgt je team de ruimte om te ontwikkelen en kom je samen verder. Wees alert op emoties. Krijg ze op tafel. Emoties zijn signalen.

• Welke emoties neem jij waar in jouw team en hoe ga jij erover in gesprek?
• Met welk triggers heb jij zelf te maken?                                                                                   

Les 3: Onvoldoende leidinggeven in conflictsituaties

Leiders geven vaak onvoldoende sturing of leiding aan conflicten. Door conflicten te negeren, door ze te vergoelijken, of door ze te vroegtijdig de kop in te drukken. Van Wielink geeft aan: ‘conflicten zijn toegangspoorten tot groei’. 

Conflicten zijn verschillen die gepaard gaan met spanning. ‘Alle neuzen dezelfde kant op’ is feitelijk niet interessant, hoewel soms wordt gezegd dat dat een prettige werksfeer geeft. Is er ruimte voor verschil? 

Is er het spannende gesprek, van hart tot hart? En blijf jij zeggen wat voor jezelf belangrijk is? In een veilige setting kunnen conflicten zo intrinsiek tot iets goeds leiden, omdat je er samen over in gesprek gaat. In die zin zijn conflicten de hoogste vorm van intimiteit. 

• Hoe stimuleer jij een sfeer waarin al je teamleden mogen delen waar zij tegenaan lopen, en geef jij leiding aan de dialoog, ook als dat leidt tot conflict?

Les 4: Onvoldoende leidinggeven aan transitie

Veel schoolleiders bruisen van energie en visie. Zij schetsen lonkende perspectieven en doelsituaties. Verwoord in prachtige strategische plannen. Bedoeld om te inspireren en te activeren. Hoe krijg je je team daarin mee? 

Daarvoor is nodig om leiding te geven aan transitie. Transitie lijkt op verandering, maar is wel iets anders. Die transitie – het proces van verandering – is essentieel om met je team te doorlopen: waar komen we vandaan, waar gaan we afscheid van nemen? 

Leidinggeven aan transitie betekent samen dat pad lopen, terugkijken, bewust afscheid nemen, en zo verder komen, ook als het kan schuren. 

Het proces van transitie kan je in je team waarnemen door te letten op emoties. Dat kunnen frustraties zijn of juist een hang naar houden hoe het was. Wat doe je dan als leider? 

Een team kan geen nieuwe weg inslaan zonder dat er afscheid is genomen van wat was. Het gaat niet alleen om nieuwe beleidsplannen, maar leg je oor te luister en neem waar wat er nu speelt en de revue heeft gepasseerd.

• Heb jij afscheid genomen van wat was, hoe?

Les 5: Onvoldoende leidinggeven vanuit het besef van roeping

Leiders geven onvoldoende leiding vanuit een besef van roeping. Roeping gaat fundamenteel over twee vragen:

1. Wie ben ik ten diepste? Hoe wil ik gekend zijn? Wat heb ik dan nu te doen? De vraag wie je bent, wordt het meest gekleurd door wat ons in ons leven heeft gevormd.  
2. Welke betekenisvolle doelen wil ik naleven? Het is niet je roeping om leider te zijn – dat is slechts de rol die je vervult – maar het gaat om de kleuring, de invulling ervan. Als je dat voor jezelf helder hebt, groeit het verlangen om ook anderen hun roeping te laten verstaan. 

Wil je met je leiderschap aan de slag? Heb je behoefte aan een gesprek over jouw staan als schoolleider in jouw school? 

Bij team Leiderschap & Coaching van Driestar onderwijsadvies werken we aan maatwerktrajecten voor (startende) schoolleiders voor extra ondersteuning in hun beroep. 

Coaching-on-the-job zien we als krachtig middel hierbij. Daarnaast bieden we teamtrajecten aan op thema’s als communicatie en werken aan verbinding. Meer informatie? Neem contact op met ons team Leiderschap & Coaching.

Thea de Mots en Melinda Jansen, Driestar onderwijsadvies