“Wat vinden jullie van de protesterende boeren?”, vraagt meester Blok in groep zeven. De klas veert overeind. “Stoere boeren”, reageert Merlijn meteen. “Anders moeten ze hun dieren wegdoen voor het milieu.” Roderick is het niet met haar eens. “Protesteren is niet goed toch? Iedereen heeft er last van.” De betrokkenheid van de klas is gegarandeerd. Maar hoe bereikt dit gesprek een vormende diepte?
De boerenprotesten, het sterrenstelsel of de verzorging van een huisdier: in de klas ben je als leerkracht de hele dag bezig met thema’s die ertoe doen. Met thema’s die vormend zijn op de levensreis van leerlingen. Met thema’s ook die alles te maken hebben met Bijbelse waarden. Met rentmeesterschap en respect, met verantwoordelijkheid en verwondering, met zorgzaamheid en zorgvuldigheid. Geef jij je leerlingen de kans om die waarden echt te ontmoeten? Om die waarden te overwegen en te oefenen, in deze vormende periode van hun leven?
Meester Blok kiest ervoor om de boerenprotesten te bespreken in de klas: dat kan een vormende keuze zijn! Zo ontmoeten de leerlingen van groep zeven immers de maatschappij in het lokaal - omdat ze nou eenmaal niet zelf het Malieveld op kunnen. De ontmoeting gebeurt in de klas van meester Blok via het gesprek. Terecht komt hierbij de vraag naar boven hoe dit gesprek een vormende diepte kan bereiken. De leerlingen worden uitgenodigd om vrij hun ideeën te delen, maar benut de meester hiermee optimaal dit vormingsmoment?
Persoonsvorming begint daar waar de leerling zichzelf ziet in relatie tot God, de wereld en de naaste. Vorming heeft plaats als er iets schuurt in die relatie of als er inzicht komt in de samenhang van deze levensverbanden. Daarom is het een terechte vraag wat er zou gebeuren als meester Blok voor een andere aanpak kiest. Als hij inzicht geeft in een van de waarden die achter de boerenprotesten liggen: rentmeesterschap bijvoorbeeld. Of onderdanigheid. Wat zou er gebeuren als hij hierbij niet alleen het gesprek inzet, maar de leerlingen een brief laat schrijven aan de boeren? Of een rollenspel laat spelen waarbij zij boeren of Tweede Kamerleden zijn?
Actieve didactiek
De afgelopen twee jaar heeft er rond deze vragen een praktijktraject plaatsgevonden op verschillende basisscholen. Doel van dit traject was om te zoeken naar een didactiek om de identiteit van de christelijke les te versterken. Daarbij is het concept van waardenonderwijs uitgelijnd. In het nieuw verschenen boek Van toegevoegde waarde is dit beschreven. Waardenonderwijs is een concept dat verdieping geeft aan je gewone les door de waarden die al verstopt zitten in het thema naar boven te halen. Waardenonderwijs daagt je als leerkracht uit om de gewone lessen met een nieuwe bril te bekijken. Morgen gaat het bij rekenen over sparen. Welke waarde hoort daarbij? Hoe kan ik de rekenles zo ontwerpen, dat de leerlingen deze waarde ontmoeten tussen de sommen?
Bij een echte ontmoeting zijn hoofd, hart en handen betrokken. Daarom bestaat de didactiek van waardenonderwijs uit werkvormen. Werkenvormen die de leerlingen activeren. Naastenliefde leer je niet op papier, dat moet je dóén. Daarvoor moeten leerlingen verantwoordelijkheden krijgen en exploratieruimte voelen. Daarvoor zijn rollenspellen nodig en schrijfopdrachten. Is dat moeilijk in te bedden in een gewone curriculum-les? Dertien leerkrachten namen de proef op de som.
Van toegevoegde waarde
De leerkrachten maakten een herontwerp van een gewone les, aan de hand van de didactische werkvormen van waardenonderwijs. Ze lieten waarden schitteren in de klas. Het resultaat is gebundeld in de uitgave Van toegevoegde waarde. Het boek begint met een theoretische onderbouwing van het concept. Daarna volgt een praktisch gedeelte, waarin acht burgerschapswaarden centraal staan. Bij elke waarde is een verdiepende tekst geschreven over de rol van de waarde in de Bijbel en in de samenleving van vandaag. Vormend onderwijs begint bij zelf gevormd worden! Na elke waarde-bespreking staan twee lesvoorbeelden, geschreven door de leerkrachten.
Benieuwd naar het zelfbeheersingsspel of naar lessen rond doelgerichtheid? Ga naar www.driestar-educatief.nl/waardenonderwijs en bestel de nieuwe uitgave! Ook een traject bij jullie op school? Neem contact op met Henrieke Hoogendijk of Henk Vermeulen. Vorming is te kostbaar om als toevallig bijproduct van het onderwijs te fungeren. Vormend onderwijzen, dat moet je dóén.
