‘Wat is een goede leider?’ met die vraag begon ds. W. Visscher de opening van de Schoolleidersdag. Vanuit het voorbeeld van Mozes kwam hij uit op vijf essenties.
Deze blog is een beknopte reflectie op de opening en een van de themalezingen op de Schoolleidersdag van 2 oktober j.l.
Een leider weet iets van roepingsbesef (1); Is luisterend aanwezig (2); Loopt niet weg voor de eenzaamheid die leiderschap met zich meebrengt (3); Geeft leiding vanuit een levende relatie met de Heere (4); Weet in alle kwetsbaarheid ook van gediend worden (5). Leiderschap is daarmee een opgave en is - zeker in crisistijd - niet eenvoudig. In de gesprekken met leidinggevenden uit het onderwijs merkte ik dat ds. Visscher hiermee een punt raakte. Veel schoolleiders hebben de kwetsbaarheid in de afgelopen tijd ervaren. Hoewel je natuurlijk overleg hebt met je teams en collega’s, ben je ten diepste alleen in het besluit dat je neemt. Hoe kun je hiermee omgaan? Vanuit de Schoolleidersdag wat ankerpunten.
Waarden onder druk
Hoogleraar Paul ’t Hart vloog het aan vanuit bestuurskunde. Scholen hebben in het afgelopen half jaar moeten reageren op de crisis. De impact van de crisismaatregelen is sterk afhankelijk van de uitgangssituatie en veerkracht van de school en het team. Scholen waarbij leiderschap goed functioneerde zorgden enerzijds voor duidelijkheid (crisismanagement) én durfden anderzijds hiërarchische structuren los te laten en te vertrouwen op het improvisatievermogen van personeelsleden. Dat was niet eenvoudig: een crisis bedreigt ook de waarden van de school; er was een grote maten van onzekerheid en onder perceptie van tijdsdruk moest snel gehandeld worden. Toen vanuit de hoop dat alles rondom de zomer weer in rustiger vaarwater terecht zou komen. Inmiddels wordt het steeds duidelijker dat er een lange adem nodig is. Natuurlijk hoop je als leider op een ‘tech-fix’ waarbij er een vaccin ontwikkeld wordt, maar leiderschap vraagt nu ook om realisme: wat als deze situatie nog een tot twee jaar voortduurt?
Vijf ‘uitdagingen’ voor leiders
1. Aanhoudende onzekerheid
Het blijft ‘tasten naar de wand’. Keuzes maken op basis van feiten blijft erg lastig. Er zal in toenemende mate sprake zijn van onzekerheid ten aanzien van de brede gevolgen van deze Corona-periode. Denk hier aan onzekerheid ten aanzien van besmettingskansen, maar ook de lange termijn gevolgen voor de gezondheid van personeelsleden of de sociale gevolgen voor een aanzienlijk gedeelte van de ouders van een school.
2. De stemming verandert
Er is nu een beweging gaande van brede gehoorzaamheid en discipline naar een scala van meningen en houdingen. Daarom is het belangrijk dat leiders peilen wat er écht leeft. Zoek in deze gesprekken naar de waarden die onder druk komen of waartussen spanning ontstaat. ’T Hart: ‘Leiderschap is de kunst om het onmogelijke met elkaar te verzoenen’.
3. Er komt steeds meer collectieve stress
Een eventueel tweede golf is niet een herhaling van zetten, maar gaat veel meer stress veroorzaken. Kunnen personeelsleden dit aan? Kun je het zelf aan als schoolleider? ‘De échte crisis zit altijd tussen de oren. Luister daarom naar welk narratief perspectief er ontstaat’.
4. Problemen blijven de aandacht vragen
Niemand neemt het je kwalijk als een probleem voorrang krijgt. Toch kan een crisissituatie met probleem op probleem je ‘vasthouden’ in de situatie van de leider als brandweerman. Leiderschap in crisistijd is ook de vraag stellen: ‘wat leert deze crisis over het systeem?’ Welke dingen kunnen we in het personeel en de school juist nu in beweging brengen?
5. De communicatieve stress neemt toe
De wijze waarop er rondom de Corona-maatregelen en de impact voor het onderwijs gecommuniceerd wordt, gaat veranderen en verschuift van regie en maatwerk naar een spaghetti aan communicatie. Eerst was er een duidelijk verhaal, nu ontstaat er een vacuüm dat kan overgaan naar een kakafonie waarbij feiten ondersneeuwen door meningen en strijd om beleid.
Hoe kun je hiermee omgaan?
De achterliggende tijd was niet makkelijk en de komende tijd zal dit zeker ook niet zijn. Paul ’t Hart gaf vier aanbevelingen mee die één op één passen bij proactief leiding geven aan jezelf, je team en de school:
- Kies je rol. Waar ben je van en waar ben je voor? Ga terug naar je werkelijke doelen en maak keuzes om je op de belangrijke dingen te richten.
- IJk je kompas. Welke richting geeft je kompas, juist nu, aan? Ga terug naar je waarden en de missie van de school. Wat blijft overeind staan?
- Durf vanuit je waarden op intuïtie te beslissen. Durf, gegeven de onzekerheid, keuzes te maken. Blijf dicht bij je kernwaarden en neem de beslissingen die nu nodig zijn. Wees ook bereid om deze later weer bij te stellen.
- Wees gericht op kwetsbaarheid van je leerlingen, personeel en de gemeenschap.
Geef leiding vanuit kwetsbaarheid. Uit ook je eigen puzzels naar je team; organiseer op een goede manier een sparring partner; iemand die je scherp houdt en écht vraagt hoe je het vol gaat houden. Laat zo voorbeeldgedrag zien voor de hele schoolomgeving
Leiderschap in crisistijd is kwetsbaar leiderschap. Je komt in onverwachte situaties. Je zult fouten maken. Dingen die in mei wel werkten zullen in de komende tijd wellicht niet meer werken. Je loopt tegen grenzen aan wat je als school nog kunt organiseren. De kans is groot dat de gevolgen van de crisis dichtbij komen. Hoe houd je het zelf vol als leider? Zorg dat je er niet alleen voorstaat. Organiseer juist in deze tijd een netwerk om je heen met mensen die met je meedenken, die spiegelen en de goede vragen stellen. Heb daarnaast proactief aandacht voor de draagkracht en vitaliteit in je team.
Driestar educatief staat naast mensen in het onderwijs en is bereid om de rol op te pakken van critical friend. Meer weten? Neem contact op, ga naar ons aanbod voor (team)coaching of bekijk de vlog van schoolleider Martijn van Ackooij.
>> Klik hier voor een verslag (met foto's) van de Schoolleidersdag 2020.
